Teoritë e harresës

Teoritë e harresës

Ndonjëherë ne kujtojmë gjëra që na kanë ndodhur kur kemi qenë fëmijë, ndërsa herë të

tjera harrojmë gjëra që na kanë ndodhur dje. A janë kujtimet të përhershme apo kanë

prirjen të zbehen me kalimin e kohës? Dhe nëse kujtimet janë të përhershme, pse nuk

mundemi të përdorim informacionin që na nevojitet atëherë kur duam? Harresa ka të bëjë

me humbjen e dukshme të kujtesës. Ka disa teori kryesore për harresën, si dekompozimi,

interferenca dhe harresa e motivuar.

Prishja (dekompozimi) – sipas teorisë tradicionale përshtypjet shqisore dhe njohuritë e

fituara lënë gjurmë në kujtesë, të cilat me kalimin e kohës zbehen apo prishen për shkak

të mospërdorimit. Kjo është një teori praktike dhe besohet nga shumë njerëz. Por ka

shumë pak dëshmi eksperimentale se kjo prishje ndodh me kujtimet tona në KAGJ. Ne

dimë se kemi prirjen ti harrojmë gjërat me kalimin e kohës, por jo të gjitha kujtimet

zbehen. Ne mund të kujtojmë sot ndonjë fakt që nuk mund të kujtonim dje. Prishja mund

të ndodhë në kujtesën afatshkurtër, ku informacioni zhduket për 30’ nëse nuk përsëritet,

por kjo nuk ndodh në kujtesën afatgjatë.

Interferenca (ndërhyrja) – shumica e psikologëve sot besojnë se kur informacioni kodohet

ashtu siç duhet dhe kur depozitohet në KAGJ, atëherë ai bëhet pak a shumë i përhershëm.

Arsyeja pse ne nuk mund ta riprodhojmë informacionin jo njëherë, por njëherë tjetër

është për shkak të ndërhyrjes së informacioneve të tjera që kemi përvetësuar. Ndërhyrja

mund të shkaktohet nga informacione të përvetsuara më parë (ndërhyrje proaktive) ose

më pas (ndërhyrje retroaktive) informacionit për të cilin bëhet fjalë. Ndërsa dekompozimi

është një problem depozitimi, ndërhyrja është një problem riprodhimi. Në ndërhyrjen

proaktive informacioni që ke mësuar më parë ndërhyn në riprodhimin e informacionit që

është mësuar më vonë. P.sh: nëse dini frëngjisht dhe nisni të mësoni spanjisht, ndoshta do

ta keni të vështirë të mësoni fjalët e reja në spanjisht, sepse njohuritë në frëngjisht

ndërhyjnë në të kujtuarit e fjalëve korresponduese spanjolle. Në ndërhyrjen retroaktive

informacioni i sapomësuar ndërhyn në të kujtuarit e materialeve të mësuara më parë. Pasi

të keni mësuar spanjishten, derisa ta zotëroni pak a shumë mirë, e ndërkohë ta keni lënë

mënjanë frëngjishten, do të shihni se po të përpiqeni të thoni një shprehje në frëngjisht,

do tu vijë më parë në mend përkthimi në spanjisht.

Harresa e motivuar (represioni) – ky është një term i përdorur nga psikologët frojdianë

për procesin e të harruarit të diçkaje që na shkakton ankth. Megjithatë represioni është një

problem personaliteti që mund të çojë edhe në humbje kujtese. P.sh. ju harroni takimin

tek dentisti duke u marrë me shumë gjëra të tjera, sepse tmerroheni nga mbushja e

dhëmballës.