Alketa Koroshi mjek
Fiziologjikisht, gjumi është një proces kompleks i restaurimit dhe rinovimit për trupin. Shkencëtarët ende nuk kanë një shpjegim përfundimtar pse njerëzit kanë nevojë për gjumë. Ne e dimë që gjumi nuk është një proces pasiv ose “fikje” e funksioneve të trupit; gjumi besohet të jetë i rëndësishëm në shumë procese fiziologjike duke përfshirë përpunimin e përvojave dhe konsolidimin e kujtimeve. Eshtë gjithashtu e qartë se gjumi është thelbësor, jo vetëm për njerëzit, por për pothuajse të gjitha kafshët.
Rëndësia e gjumit nënvizohet nga simptomat që përjetojnë ata që vuajnë nga probleme të gjumit. Njerëzit që vuajnë nga çrregullimet e gjumit nuk bëjnë gjumë adekuat ose rikuperues, dhe privimi i gjumit shoqërohet me një numër shqetësimesh fizike dhe emocionale.
Çfarë e bën trupin të flejë?
Gjumi ndikohet nga ritmet cirkadiane (ndryshime të rregullta të trupit në karakteristikat mendore dhe fizike që ndodhin gjatë rreth 24 orësh). Këto kontrollohen nga neuronet e trurit që i përgjigjen dritës, temperaturës dhe hormoneve dhe sinjaleve të tjera dhe përbëjnë orën biologjike të trupit. Kjo orë ndihmon në rregullimin e cikleve “normale” të zgjimit dhe gjumit. Prishja e këtyre cikleve mund t’i bëjë njerëzit të përgjumur, në kohën që njerëzit duan të jenë zgjuar. Për shembull, udhëtarët përjetojnë “jet lag” kur kalojnë zonat kohore. Kur një New Yorker arrin në Paris në mesnatën e kohës së Parisit, trupi i tij vazhdon të veprojë (ora e tyre biologjike) në kohën e Nju Jorkut. Mund të duhen disa ditë për të rivendosur orën biologjike të një personi, varësisht nga sa është ndryshuar nga ndryshimi i kohës. Sisteme të ndryshme organesh në trup shërohen me ritme të ndryshme.
Ka prova që disa aspekte të gjumit janë nën ndikimin gjenetik; një gjen i quajtur DEC2 po hetohet duke bërë që njerëzit që e posedojnë atë të kërkojnë vetëm rreth 6 orë gjumë. Studiuesit sapo kanë filluar të ekzaminojnë gjenetikën e përfshirë në gjumë.
A jeni i privuar nga gjumi?
A eshte ok në rregull po të merrni Melatonin çdo natë?
Marrja e dozës së rekomanduar të melatoninës mund të rrisë nivelet e melatoninës në gjak deri në 20 herë më shumë se normale dhe t’ju japë efekte anësore që përfshijnë:
Përgjumje e tepërt, Dhimbje koke,Marramendje,Lodhja,Nervozizmi,Siklet në stomak,Ankth,Depresioni
Cilat janë fazat e gjumit?
Ekzistojnë dy gjendje të përgjithshme të gjumit: gjumi i lëvizjes së shpejtë të syve (REM) dhe gjumi i lëvizjes jo të shpejtë të syve (NREM).
Gjumi REM (lëvizja e shpejtë e syve): Gjumi REM nuk është ndryshe nga asnjë nga fazat e tjera të gjumit. Ajo u përshkrua për herë të parë në 1953 kur studiuesit e gjumit vunë re një model unik të valëve të trurit (sinjalet e regjistruara në një elektroencefalogram (EEG), një lloj provë që mat impulset elektrike brenda trurit). Këto valë të trurit kishin një frekuencë të shpejtë dhe tension të ulët, të ngjashme me valët e trurit që shihen në gjendje normale të zgjuar. Karakteristikat e tjera të gjumit REM përfshijnë pasivitetin e plotë të muskujve vullnetarë në trup, me përjashtim të muskujve që kontrollojnë lëvizjet e syve. Lëvizjet e shpejta të syve vërehen gjatë gjumit REM. Njerëzit të cilët janë zgjuar gjatë gjumit REM shpesh raportojnë se kanë ëndërruar në atë kohë. Rreth 20% deri në 25% të kohës së gjumit është gjumi REM; te foshnjat mund të përmbajë rreth 40%.
NREM (lëvizje jo e shpejtë e syve): Gjumi NREM ndodh në 3 faza, sipas modelit të aktivitetit elektrik të trurit:
Gjumi i fazës N1, ose kalimi nga zgjimi në gjumë më të thellë. Kjo është faza më e lehtë e gjumit, dhe njerëzit nuk mund ta perceptojnë gjithmonë se janë në gjumë kur ndodhen në këtë fazë.
Gjumi i fazës N2 është një gjendje e vërtetë e gjumit dhe përbën 40% deri 50% të kohës së gjumit.
Gjumi i fazës N3 është quajtur gjumë i thellë, gjumë delta ose gjumë i ngadaltë. Kjo fazë përbën rreth 20% të gjumit tek të rriturit e rinj.
Crregullimet në të gjithë ciklin e gjumit ose në fazat individuale besohet se përbëjnë llojet e ndryshme të çrregullimeve të gjumit.
Cilat janë dhe çfarë i shkakton çrregullimet e gjumit?
Çrregullimet e gjumit janë ndërprerje të ciklit të gjumit ose cilësisë së gjumit.
Rreth 50 deri 70 milion Amerikanë (Ne Shqiperi 500-700 mije) besohet se vuajnë nga çrregullime kronike të gjumit. Mjekët kanë përcaktuar mbi 70 lloje të ndryshme të çrregullimeve të gjumit, por çrregullimet më të zakonshme të gjumit janë pagjumësia, apnea e gjumit, sindroma e këmbëve të shqetësuara dhe narkolepsia.
Pagjumësia është perceptimi i gjumit me cilësi të dobët, përfshirë paaftësinë për të rënë në gjumë ose për të qëndruar në gjumë. Për shkak se njerëzit ndryshojnë në nevojën e tyre për gjumë, nuk ka kritere fikse që përcaktojnë pagjumësinë. Pagjumësia është shumë e zakonshme dhe ndodh në 30% të popullatës së përgjithshme. Përafërsisht 10% e popullsisë mund të vuajë nga pagjumësia kronike (e zgjatur). Pagjumësia e fillimit të gjumit karakterizohet se ndodh në fillim të kohës së dëshiruar të gjumit dhe zgjat për më shumë se 30 minuta. Pagjumësia e mirëmbajtjes së gjumit është kur individët bien në gjumë, por zgjohen periodikisht ose për periudha të gjata gjatë natës, duke zgjatur fillimin e zgjimit pas gjumit .
Apnea e gjumit është një tjetër çrregullim i zakonshëm i gjumit i karakterizuar nga një zvogëlim ose pauzë e frymëmarrjes gjatë gjumit. Apnea qendrore e gjumit (CSA) ndodh kur truri nuk dërgon sinjal te muskujt për të marrë frymë dhe nuk ka asnjë përpjekje muskulore për të marrë frymë. Apnea obstruktive e gjumit (OSA) ndodh kur truri dërgon sinjal te muskujt dhe muskujt bëjnë përpjekje për të marrë frymë, por ato janë të pasuksesshme sepse rrugët e frymëmarrjes bllokohen dhe parandalon një rrjedhje adekuate të ajrit. Apnea e gjumit e përzier ndodh kur ka apnea qendrore të gjumit dhe apnea obstruktive e gjumit.
Sindroma e këmbës së shqetësuar (RLS), e njohur gjithashtu si mioklon i natës, është një lloj çrregullimi i gjumit që karakterizohet nga ndjesi të pakëndshme në këmbë dhe një dëshirë e pakontrollueshme për të lëvizur këmbët. Këto ndjesi anormale zakonisht ndodhin në pjesën e poshtme të këmbëve gjatë mbrëmjes. Lëvizjet periodike të këmbëve (PLM) kanë të bëjnë me RLS, por ndodhin pas fillimit të gjumit dhe etiketohen si një çrregullim i gjumit ose sindrom kur lëvizjet shkaktojnë rritje të aktivitetit në tru. Gjatë fazave të hershme të gjumit, këto episode të lëvizjes së këmbëve shpesh zgjasin deri në një orë. Ndjesitë anormale të RLS janë mjaft të ndryshueshme. Ato janë përshkruar si zvarritje, zvarritje, tërheqje, vizatim, ndjesi shpimi gjilpërash, gjilpëra ose shqetësime me gjemba. Ata nuk janë ngërç në karakter. Pacientët me RLS mund të kenë vështirësi të bien në gjumë për shkak të vështirësisë për tu rehatuar dhe shtimit të dëshirës për të lëvizur këmbët. Shumë pacientë me RLS do të kenë PLM dhe anasjelltas, por nuk janë i njëjti çrregullim.
Narkolepsia është një sëmundje e sistemit nervor qendror që rezulton në mënyrë të njëtrajtshme në përgjumje të tepruar të ditës (EDS). Simptoma të tjera kryesore të narkolepsisë përfshijnë humbjen e tonit të muskujve (katapleksi), perceptime të shtrembëruara (halucinacione hipnagogjike) dhe paaftësinë për të lëvizur ose folur (paralizë gjumi). Simptoma shtesë mund të përfshijnë gjumë të shqetësuar të natës dhe sjellje automatike (personat e prekur kryejnë veprime të caktuara pa vetëdije të vetëdijshme). Të gjitha simptomat e narkolepsisë mund të jenë të pranishme në kombinime të ndryshme dhe shkallë të ndryshme te ashpërsisë.
Si trajtohen problemet e gjumit?
Trajtimi i çrregullimeve të gjumit varet nga çrregullimi i saktë dhe shkalla e ashpërsisë së simptomave. Të dy qasjet mjekësore dhe jo-mjekësore përdoren zakonisht në trajtimin e çrregullimeve të gjumit. Në disa raste, të tilla si apnea e gjumit, mund të merren parasysh trajtimet kirurgjikale. Në disa pacientë, më shumë se një lloj çrregullimi i gjumit mund të jetë i pranishëm, që kërkon një kombinim të konsideratave të trajtimit.
Higjiena e gjumit
Opsionet e trajtimit jo-mjekësor shpesh quhen higjiena e gjumit. Higjiena e gjumit është praktikë e zakoneve të sjelljes që ofrojnë potencialin maksimal për gjumë restaurues dhe të shëndoshë. Praktikat e mira të higjienës së gjumit përfshijnë:
Shmangni përdorimin e kafeinës, nikotinës dhe alkoolit para gjumit. Disa studime kanë treguar se kafeina e konsumuar herët gjatë ditës mund të ketë një efekt në aftësinë për të rënë në gjumë gjatë natës.
Kini dhe respektoni një orar të rregullt të gjumit dhe zgjimit.
Mbani një mjedis të rehatshëm të gjumit, duke përfshirë një temperaturë të rehatshme.
Shmangni shikimin e televizionit ose përdorimin e pajisjeve elektronike me ekran me ndriçim në shtrat dhe rënien në gjumë me TV të ndezur në dhomë.
Mos qëndroni në shtrat zgjuar, duke u shqetësuar se mos nuk ju ze gjumi (ose ndonjë gjë tjetër negative). Kjo prodhon ankth që në fakt mund ta përkeqësojë problemin.
Bëni ushtrime të rregullta ditore (rekomandohet që individët të shmangin ushtrimet dy orë para gjumit).
Terapitë e tjera
Sigurisht, shumë njerëz me çrregullime të gjumit do të kërkojnë trajtim përtej masave të higjienës së gjumit. Terapitë e sjelljes janë të suksesshme për shumë njerëz që vuajnë nga pagjumësia. Këto terapi mund të konsistojnë në masa të kontrollit të stimulit, të tilla si përdorimi i shtratit vetëm për gjumë dhe seks dhe jo për aktivitete të tjera si leximi ose shikimi i TV. Terapitë e kufizimit të gjumit shpesh përdoren për të ndihmuar individët të shmangin qëndrimin shumë gjatë në shtrat duke fjetur shumë pas një nate pagjumësie.
No comments:
Post a Comment