Ku ndryshojnë sëmundjet ngjitëse nga ato infektive?

Nga Alket Koroshi, mjek nefrolog

Pavarësisht nëse është stina e gripit ose jo, apo nëse pandemia nga koronavirusi është prezent këto kohë, fjalët sëmundje ngjitëse dhe infeksioze (ose infektive) shpesh dëgjohen në lajme dhe media sociale, në biseda rastësore dhe në komunikimet qeveritare.

Për të qenë të qartë me ju lexues të nderuar, do përpiqemi shkurt të tregojmë ndryshimin midis këtyre termave e ku duhen përdorur ato.

Të gjitha sëmundjet ngjitëse janë infektive, por jo të gjitha sëmundjet infektive konsiderohen ngjitëse. Sëmundjet ngjitëse janë një lloj sëmundje infektive që përhapet lehtësisht përmes kontaktit me njerëzit e tjerë.

Përveç kësaj, duhet dalluar ndryshimi ndërmjet sëmundje e komunikueshme nga jo e komunikueshme. Cili është ndryshimi në mes të komunikueshëm dhe jo i komunikueshëm?

Ka shumë mënyra të ndryshme për të klasifikuar sëmundjet. Një klasifikim i gjerë qe përdoret shpesh është nëse sëmundja është e transmetueshme ose jo.

Le të fillojmë me sëmundje jo të transmetueshme, ndonjëherë me fjale të shkurtuara si NCD (non communicable disease). Jo komunikues fjalë për fjalë do të thotë “jo i transmetueshem”.

Pra, një sëmundje jo e komunikueshme nuk është e transmetueshme. Kjo do të thotë që këto sëmundje nuk transmetohen përmes kontaktit me një person të infektuar ose të prekur. Përkundrazi, sëmundjet jo të transmetueshme shkaktohen nga faktorë të ndryshëm gjenetikë, fiziologjikë, mjedisorë dhe nga sjellja jo adekuate.

Organizata Botërore e Shëndetit (OBSH) identifikon katër lloje kryesore të sëmundjeve jo të transmetueshme:

1. kancer
2. sëmundjet kardiovaskulare (p.sh., ataku në zemër dhe goditje në tru)
3. sëmundje kronike të frymëmarrjes (p.sh., astma dhe sëmundja pulmonare obstruktive kronike)
4. diabet

Sipas OBSH-së, këto sëmundje përbëjnë 71% (41 milionë) të të gjitha vdekjeve në nivel global çdo vit.

Për shkak se këto sëmundje janë jo të komunikueshme, kjo do të thotë që nëse keni kancer ose diabet, nuk mund ta përhapni atë tek dikush tjetër duke i prekur ato, për shembull, ose përmes ajrit ose ujit.

Por, një sëmundje ngjitëse, në të kundërt, është ajo që mund të përhapet nga një organizëm në një tjetër. Kjo përfshin përhapjen nga një person në person ose nga një kafshë te njerëzit (zoonotik). Sëmundjet ngjitëse kërkojnë miliona jetë çdo vit, megjithëse në mënyrë të konsiderueshme më pak se homologët e tyre jo të komunikueshëm.

Në jetën e përditshme, shumica prej nesh ndoshta e përdorin fjalën komunikim për mënyrat e ndryshme që ndajmë mendime, ndjenja, informacion, etj. përmes të folurit dhe të shkruarit. Por, në kontekstet mjekësore dhe shkencore, komunikimi mund të thotë “t’i jepni një tjetri, t’i jepni, transmetoni” si një sëmundje. Sëmundjet ngjitëse quhen gjithashtu të transmetueshme.

Pra, sëmundjet ngjitëse mund të përhapen. Por, se si është përhapur kjo sëmundje atëherë këtu qëndron thelbi i ndryshimit teknik midis termave ngjitëse dhe infektive.

Çfarë do të thotë infektive?

Infektiv do të thotë “sëmundje qe shkakton infeksion”. Dhe të infektosh do të thotë “të prekësh ose kontaminosh dikë ose diçka me mikrobet që prodhojnë sëmundje”.

Pra, termi sëmundje infektive ka të bëjë me përhapjen e mikrobeve.

Një sëmundje infektive shkaktohet nga një agjent mikrobial patogjen, siç janë viruset, bakteret ose mikroorganizmat e tjerë. Patogjen do të thotë “prodhues i sëmundjes”. Mikrobet i referohen mikroorganizmave që mund të prodhojnë sëmundje. Dhe ndërsa viruset nuk konsiderohen teknikisht të gjallë, ato nganjëherë quhen mikrobe sepse, si mikrobet, ato janë mikroskopike dhe mund të shkaktojnë sëmundje.

Thënë thjesht, një sëmundje infektive ndodh kur mikrobet e këqija futen në trup në një farë mënyre, përhapen dhe ju bëjnë të sëmurë duke ndikuar ne funksionimin jo normal te organizmit.

Shembuj të sëmundjeve infektive janë : lija e dhenve, kolera, ftohja dhe gripi (gripi), koronavirus (përfshirë COVID-19), Ebola, Hantavirus.

Pra edhe njëherë:

Sëmundjet infektive shkaktohen nga mikrobet mikroskopike (siç janë bakteret ose viruset) që futen në trup dhe shkaktojnë probleme. Disa – por jo të gjitha – sëmundjet infektive përhapen drejtpërdrejt nga një person tek tjetri. Sëmundjet infektive që përhapen nga personi në person, thuhet se janë ngjitëse.

Disa infeksione përhapen te njerëzit nga një kafshë ose insekt, por nuk janë ngjitëse nga një njeri tjetër. Sëmundja Lyme është një shembull: Ju nuk mund ta merrni atë nga dikush duke biseduar nga afër edhe kur ndesheni në rrugë. Ajo vjen nga kafshimi i një këpushë të infektuar.

Sëmundjet ngjitëse (të tilla si gripi, ftohja ose dhimbja e fytit) përhapet nga një person në tjetrin në disa mënyra. Një mënyrë është përmes kontaktit fizik të drejtpërdrejtë, si prekja ose puthja e një personi që ka infeksionin. Një mënyrë tjetër është kur një mikrob infektiv udhëton nëpër ajër pasi dikush teshtin ose kollitet pranë.

Ndonjëherë njerëzit marrin sëmundje ngjitëse duke prekur ose duke përdorur diçka që një person i infektuar ka prekur ose përdorur.

Dhe sëmundjet seksualisht të transmetueshme (STD) janë përhapur në të gjitha llojet e seksit – oral, anal ose vaginal. Ju mund të ndihmoni të mbroni veten kundër sëmundjeve ngjitëse duke larë duart mirë dhe shpesh, duke qëndruar larg atyre që janë të sëmurë, dhe duke u siguruar që jeni të mbrojtur me ane te vaksinimit.